ครู คือ ผู้สั่งสอนศิษย์ ผู้ถ่ายทอดความรู้ให้แก่ศิษย์ มาจากคำว่า ครุ (คะ-รุ) ซึ่งแปลว่าหนัก ที่ต้องค้นคว้าหาความรู้ที่จะถ่ายทอดแก่ศิษย์ ครูจึงเปรียบเสมือนพ่อและแม่คนที่ 2 ของศิษย์ ผู้ที่ประสบความสำเร็จได้เป็นเพราะมีแม่เป็นผู้ให้กำเนิด มีครูเป็นผู้ให้ความรู้ ความคิด สติปัญญา และชี้ทางสว่างให้กับชีวิต ประเพณีการไหว้ครูจึงยังสืบทอดต่อมาจนถึงปัจจุบัน
วันไหว้ครู เป็นพิธีกรรมที่เป็นประเพณีของไทยที่นิยมปฏิบัติมาแต่สมัยโบราณ แสดงถึงความระลึกถึงบุญคุณของครู การไหว้ครูเป็นการแสดงตนว่าขอเป็นศิษย์ของท่านโดยตรง
วันไหว้ครูกำหนดขึ้นในวันพฤหัสบดีที่ 2 ของเดือนมิถุนายนของทุกปี ในช่วงเปิดเทอมของภาคเรียนการศึกษาที่ 1 ของโรงเรียนในสังกัดการศึกษาขั้นพื้นฐานกระทรวงศึกษาธิการ สำหรับวันไหว้ครู 2567 ตรงกับวันพฤหัสบดีที่ 13 มิถุนายน 2567
สัญลักษณ์วันไหว้ครู (ดอกไม้พานไหว้ครู)
สัญลักษณ์สำคัญของวันไหว้ครูที่หลายคนนึกถึงคงหนีไม่พ้น “พานไหว้ครู” ที่ประกอบไปด้วยดอกไม้ ธูป และเทียน โดยดอกไม้วันไหว้ครูได้แก่ ดอกมะเขือ หญ้าแพรก ข้าวตอก และดอกเข็ม
ดอกมะเขือ แสดงถึงความอ่อนน้อมถ่อมตนของศิษย์ต่อครูอาจารย์ พร้อมรับความรู้ต่าง ๆ จากผู้สอน เนื่องจากดอกมะเขือมีลักษณะโน้มต่ำลงมาเสมอ
หญ้าแพรก แสดงถึงความเจริญงอกงามของสติปัญญา เนื่องจากหญ้าแพรกแพร่กระจายไปได้อย่างรวดเร็ว
ข้าวตอก แทนสัญลักษณ์ของความมีระเบียบวินัย หากใครสามารถทำตามกฎระเบียบและมีความมุ่งมั่นก็จะเหมือนข้าวตอกสีขาวที่ถูกคั่วออกจากข้าวเปลือก
ดอกเข็ม เป็นสัญลักษณ์แทนสติปัญญาที่หลักแหลมดั่งลักษณะของดอกเข็ม
พิธีการไหว้ครู
สถาบันการศึกษา โรงเรียนต่างๆ จะจัดพิธีไหว้ครูในช่วงเดือนมิถุยายน ซึ่งเป็นวันเปิดภาคเรียนต้นปีการศึกษา สถานที่ที่ใช้มักเป็นอาคารอเนกประสงค์ และส่งตัวแทนเด็กนักเรียนมาถือพานไหว้ครู โดยมีลำดับขั้นตอนดังนี้
1. ประธานจุดธูปเทียนบูชาพระรัตนตรัย และนมัสการพระพุทธรูปที่โต๊ะหมู่บูชา
2. ประธานเริ่มพิธีการสวดมนต์
3. ผู้นำสวดกล่าวคาถาไหว้ครู
(ผู้นำสวด) ปาเจราจริยาโหนติ คุณุตตรานุสาสกา
สวดทานองสรภัญญะ
สวดพร้อมกัน ข้าขอประณตน้อมสักการ บูรพาคณาจารย์
ผู้กอรปประโยชน์ศึกษา
ทั้งท่านผู้ประสาทวิชา อบรมจริยา
แก่ข้าในกาลปัจจุบัน
ข้าขอเคารพอภิวันท์ ระลึกคุณอนันต์
ด้วยใจนิยมบูชา
ขอเดชกตเวทิตา อีกวิริยะพา
ปัญญาให้เกิดแตกฉาน
ศึกษาสาเร็จทุกประการ อายุยืนนาน
อยู่ในศีลธรรมอันดี
ให้ได้เป็นเกียรติเป็นศรี ประโยชน์ทวี
แก่ชาติและประเทศไทยเทอญฯ
(ผู้นำสวด) ปัญญาวุฒิกเร เต เต ทินโนวาเท นมามิหัง
4. ตัวแทนนักเรียนกล่าวคำปฏิญาณตน ตัวแทนนักเรียนแต่ละห้องนำพานมอบให้ครู
