คะน้าเม็กซิโก หรือชายา (สเปน: chaya) คนไทยเรียก “ชายา, ไชยา” หรือที่หลายๆคนเรียกกันติดปากว่าเป็น “ผักผงชูรส” เป็นพืชในวงศ์เดียวกับมันสำปะหลัง ยางพารา ฝิ่นต้น สลัดได และสบู่ดำ ฝรั่งเรียก Chaya tree, Chaya spinach, Chaya leaves เป็นไม้พุ่มอายุหลายปี สูงได้ 3-6 เมตร
คะน้าเม็กซิโกไม่ใช่พืชท้องถิ่นของประเทศไทย แต่เชื่อว่ามีถิ่นกำเนิดอยู่ในเขตร้อนของประเทศเม็กซิโก ในแถบของคาบสมุทรยูกาตัน พบมีการกระจายพันธุ์อยู่ในกัวเตมาลา และอเมริกากลาง ลักษณะทางพฤกษศาสตร์คือ เป็นไม้พุ่ม อายุหลายปี ลำต้นมีลักษณะอวบน้ำ มีความสูงของลำต้นประมาณ 2-6 ม. เปลือกลำต้นเป็นสีน้ำตาลมีน้ำยางสีขาวอยู่ภายใน ลักษณะของใบคล้ายกับใบเมเปิ้ล ขอบใบแยกออกเป็น 3-4 แฉก ดอกมีสีขาว ออกดอกเป็นช่อบริเวณปลายกิ่ง ในแต่ละช่อประกอบไปด้วยดอกย่อยจำนวนมาก โดยทั่วไปมักตัดแต่งเป็นทรงพุ่มให้มีความสูงประมาณ 2 ม. เพื่อให้สะดวกต่อการเก็บเกี่ยว
การขยายพันธุ์ทำได้โดยการนำกิ่งที่ค่อนข้างแก่มาตัดเป็นท่อนๆ แล้วชำลงถุงดำ ใช้เวลาประมาณ 2-3 สัปดาห์กิ่งจะเริ่มแตกใบอ่อน รอให้ต้นแข็งแรงจึงย้ายลงปลูกในดิน การดูแลรักษาค่อนข้างง่าย เพราะคะน้าเม็กซิโกเป็นพืชที่ปลูกง่าย โตเร็ว และไม่ค่อยมีแมลงรบกวน สำหรับต้นที่ตัดกิ่งมาปลูกทางผู้เชี่ยวชาญแนะนำว่าควรรอให้ต้นไม้มีอายุประมาณ 2 ปี เพื่อให้ต้นแข็งแรงเสียก่อนจึงค่อยเก็บมาบริโภค และไม่ควรเก็บใบจากต้นเกินกว่า 50% เพราะจะทำให้ต้นโทรมได้ง่ายๆ
คุณค่าทางโภชนาการ คะน้าเม็กซิโกเป็นผักที่มีคุณค่าทางอาหารสูง ใบคะน้าเม็กซิโก 100 ก. ประกอบด้วย น้ำ 85.3%, คาร์โบไฮเดรตรวม 4.2%, โปรตีน 5.7%, ไขมัน 0.4%, ใยอาหาร 1.9% มีแร่ธาตุต่างๆ เช่น แคลเซียม 199.4 มก., โพแทสเซียม 217.2 มก., ฟอสฟอรัส 39.0 มก., เหล็ก 11.4 มก. มีวิตามิน เช่น วิตามินซี 164.7 มก. และวิตามินเอ 0.085 มก. นอกจากนี้ยังมีการรายงานว่าคะน้าเม็กซิโกเป็นผักที่มีคุณค่าทางอาหารสูงกว่าผักใบเขียวอื่นๆ 2-3 เท่า
ซึ่งงานวิจัยได้ค้นพบว่า สารเหล่านี้มีสรรพคุณ
– ปกป้องหลอดเลือดและหัวใจ
– การไหลเวียนของโลหิต
– ต้านอนุมูลอิสระ
– ลดน้ำตาลในกระแสเลือด
– ช่วยลดไขมันในเลือด
– ขับปัสสาวะ
– ใช้เป็นยาระบาย
ซึ่งผักคะน้าเม็กซิโก ยังเหมาะสำหรับผู้ที่ต้องการลดปริมาณโซเดียม ด้วยการใช้แทนผงชูรส
แม้ว่าจะมีประโยชน์ สรรพคุณมากแค่ไหน แต่หากรับประทานอย่างผิดวิธีก็อาจเกิด “โทษ” ต่อร่างกายได้เช่นกัน ผักคะน้าเม็กซิโก“ห้ามกินดิบ” เพราะใบและยอดมีสารพิษ ประเภท กลุ่มกลุ่มไฮโดรไซยานิก ไกลโคไซด์ (hydrocyanic glycosides) ส่งผลให้ระคายเคืองระบบทางเดินอาหารและสามารถทำให้เกิดอาการแพ้ผิวหนัง เนื่องจากฤทธิ์จากยางของต้นไชยา ผักผงชูรส ดังนั้นใครที่ต้องการนำไปรับประทาน จะต้องปรุงผ่านความร้อนประมาณ 15 – 25 นาที เผื่อชะล้างสารพิษในผักคะน้าเม็กซิโกก่อน
ขอขอบคุณข้อมูล/ภาพ : มหาวิทยลัยมหิดล, royalparkrajapruek, shutterstock
