สิ่งที่มีการเกิดขึ้น ย่อมมีความดับไปเป็นธรรมดา สิ่งทั้งหลายในโลก มีเหตุให้เกิด มีความเกิด เป็นธรรมดา หากเราพิจารณาให้ละเอียดลึกซึ้งลงไปแล้ว ทุกข์มันไม่ได้เกิดที่ข้างนอก ทุกข์มันอยู่ที่กาย วาจา และใจของเรา
เกิดทุกข์ที่ไหน ต้องดับความทุกข์ที่นั่น
“ท่านทั้งหลายควรจะเข้าใจความข้อนี้ เพราะเป็นวิธีที่ลัดสั้นที่สุด จริงที่สุด และมีประโยชน์มากที่สุด มีความทุกข์ที่ไหนต้องดับความทุกข์ที่นั่น เรื่องนี้เป็นสิ่งที่ทำได้เป็นสิ่งที่กระทำได้ เพราะพระพุทธเจ้าท่านได้ตรัสไว้ว่า…
“ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมํ : สิ่งใดสิ่งหนึ่งมีความเกิดขึ้นเป็นธรรมดา สิ่งนั้นทั้งปวงก็มีความดับเป็นธรรมดา”
ถ้าวัฏฏสงสารมีการเกิดขึ้นเป็นธรรมดา วัฏฏสงสารก็ต้องมีความดับเป็นธรรมดา เราอย่าได้ไปแยกออกจากกันเลย มันเกิดที่ไหนมันต้องดับที่นั่น มันขึ้นทางไหนมันต้องลงทางนั้น
ตัวอย่างเราก็เห็นได้ชัดแล้ว ว่ามันเกิดขึ้นมาจาก”อวิชชา” ฉะนั้น เราต้องดับลงที่ “อวิชชา” ขึ้นทางไหนต้องลงทางนั้น หมายความว่า ความทุกข์เกิดขึ้นตรงไหนต้องดับที่ตรงนั้น อย่ามัวไปหาที่ดับที่อื่นเลย
ดังนั้น ต้องหาความดับทุกข์ที่ตัวความทุกข์ เช่นเดียวกับที่พระพุทธเจ้าท่านได้ตรัสว่า…โลกนี้ก็ดี เหตุให้เกิดโลกก็ดี ความดับสนิทแห่งโลกก็ดี หนทางให้ถึงความดับสนิทแห่งโลก ตถาคตบัญญัติไว้..ในร่างกายอันยาวประมาณวาหนึ่งนี้ พร้อมทั้งสัญญาและใจ
ถ้าเราจะพูดกันให้ง่ายๆ อย่างวัตถุ เราก็จงดู”ความไม่มี” ว่ามันอยู่ที่”ความมี” คือวัตถุอย่างหนึ่งตั้งอยู่ เราพูดว่ามี”ความมี” แล้ว”ความไม่มี”อยู่ที่ตรงไหน ความไม่มีมันก็ซ้อนกันอยู่ที่วัตถุนั้นเอง อยู่ที่ความมีของวัตถุนั่นเอง ลองเอาความมีของวัตถุนั้นออกไปก็จะพบความไม่มีของวัตถุนั้นอยู่ตรงที่เดียวกัน
เพราะฉะนั้น มีความทุกข์ที่ไหน ก็มีความดับทุกข์อยู่ที่นั่น เราต้องหา”ความดับทุกข์”ที่”ความทุกข์”เสมอไป…
เช่นเดียวกับที่จะต้องหาจุดที่เย็นที่สุดที่กลางเตาหลอม หาความเย็นที่สุดจากความร้อนที่สุด เย็นที่สุดนั้นมันอยู่ที่ร้อนที่สุด จงหาความดับที่ความเดือด ถ้าวัฏฏสงสารเป็นความเดือด นิพพานก็ต้องเป็นความดับ และหาได้ที่ความเดือด
แต่ท่านทั้งหลายไม่เคยนึกเสียด้วยซ้ำไป อย่าว่าแต่จะรู้หรือจะกระทำเลย แม้แต่นึกก็ยังไม่เคยนึก ทำให้เป็นคนโง่ เหมือนกับคนโง่ชนิดหนึ่งซึ่งว่าโดยที่แท้แล้วเพชรมีอยู่ที่หน้าผากของตัว แต่ไม่เคยทราบ ไม่เคยคลำหาเพชรแท้ๆ มีอยู่แล้วที่หน้าผากของตัว มีอยู่ตลอดเวลา แต่ก็ไม่เคยทราบและไม่เคยคลำหา นี่แหละ! คือคนที่โง่ ที่ไปหานิพพานที่อื่นจากวัฏฏสงสาร”
#พุทธทาสภิกขุ | ๒ มิถุนายน ๒๕๑๑
ธรรมบรรยาย เรื่อง “ในวัฏฏสงสารมีนิพพาน” จากหนังสือ “มองด้านใน” ชุดที่ ๒ / เพจพุทธะ ศาสนาแห่งปัญญา
